اختلال دو قطبی و راهکارهای درمان و رهایی از این بیماری
مراجعین متعددی به دلیل اختلال دوقطبی به دنبال یک روانشناس خوب می گردند . به همین دلیل در این مقاله تصمیم گرفتم بهترین اطلاعاتی که در مورد این بیماری بدست آورده ام را با شما به اشتراک بگذارم . پس از خواندن این مقاله اختلال دو قطبی ، اشراف و درک کاملی درباره این بیماری بدست خواهید آورد . برای شروع بهتر است با سوالاتی متداولی در این رابطه با این بیماری روانی شروع کنیم :
اختلال دو قطبی چیست ؟
این اختلال از زیرشاخه های اختلالات خلقی در روانشناسی است که در آن فرد تغییرات شدید خلقی را تجربه می کند . نام دیگر این اختلال افسردگی شیدایی است . اختلال دو قطبی به انگلیسی Bipolar Disorder است که تلفظ آن بایپولار دیس اوردر است . Bipolar به معنی دو قطبی یا دو انتهایی است . Disorder به معنی اختلال یا نا بهنجاری یا بی نظمی است .
اختلال دو قطبی چند نوع دارد ؟
این اختلال دارای دو نوع است :
-
اختلال دو قطبی نوع یک
-
اختلال دو قطبی نوع دو
اختلال دو قطبی نوع یک چیست ؟
نوع یک ، نوعی افسردگی شیدایی است که در آن شیدایی به شکل کامل اتفاق می افتد . این بیماری با حدودا هفت روز شیدایی و به دنبال آن افسردگی شروع می شود . در صورت عدم اقدام به درمان توسط بیمار شاهد طولانی شدن هر دو دوره خواهیم بود . دوره شیدایی بین 3 تا 6 ماه و افسردگی بین 6 تا 12 ماه در صورت عدم اقدام به درمان به طول خواهند انجامید .
اختلال دو قطبی نوع دو چیست ؟
نوع دو ، از دسته افسردگی شیدایی است که در آن شیدایی به شکل کم رنگ تری بروز پیدا می کند . اصطلاحا به آن نیمه شیدایی هم می گویند . شیدایی کوتاه تر و به دنبال آن افسردگی شدیدتر نسبت به نوع یک ، نشان دهنده ورود ابتلای بیمار به اختلال دو قطبی نوع دو است . شیدایی که در این دوره به شکل خفیف تر بروز می کند را به جای مانیا Mania با نام هایپومانیا Hypomania می نامند که مترادف با شیدایی خفیف ترجمه می شود .
شروع افسردگی شیدایی معمولا در چه سنی اتفاق می افتد و چه علائم ابتدایی دارد ؟
اواخر دوران نوجوانی یا هنگامی که فرد پا به بزرگسالی میگذارد بالاترین ریسک سنی برای وقوع این اختلال است . عموما در ابتدای وقوع بیماری فرد دچار افسردگی میشود و این یکی از نشانه های شروع بیماری است . پس از دوره ی افسردگی هم نوبت به دوره ی شیدایی است . البته در مواردی بسیار اندک به عنوان یک روانشناس مشاهده کرده ام که بیماری در مراجعینم با دوره ی شیدایی بروز کرده است که البته شروع اختلال دو قطبی به این شکل عمومیت ندارد .
دوره ی شیدایی در اختلال دو قطبی ( افسردگی شیدایی ) چقدر طول می کشد ؟
این بیماری با شدت های مختلفی بروز پیدا می کند . به همان میزان هم دوره شیدایی در فرد می تواند متفاوت باشد . دوره شیدایی می تواند بین چند روز تا چند ماه فرد را درگیر کند . شدت دوره ی شیدایی گاهی تا حدی زیاد است که تاثیر گذاری آن در زندگی فرد موجب می شود تا پزشک معالج آن فرد را بستری کند .
درمان اختلال دو قطبی چند ماه طول می کشد ؟
درمان اختلال دو قطبی به شدت بیماری بیماری و نوع یک یا نوع دو بودن آن بستگی دارد . با مراجعه به یک روانشناس خوب می توانید از تعداد جلسات مورد نیاز درمان این اختلال آگاهی پیدا کنید . مسئله ی مهمی که در رابطه با درمان این بیماری باید بدانید این است که در دوره ابتدایی درمان ، فرد تقریبا به حالت اولیه خود بر می گردد . گاهی از اوقات خانواده ی فرد مبتلا در ابتدای دوره ی درمان با مشاهده اینکه بیمارشان به حالت پیش از بیماری بازگشته درمان را قطع می کنند . قطع درمان در صورتی که اختلال دو قطبی در فرد ریشه کن نشده باشد سبب می شود تا ظرف چند ماه بیماری عود کرده و فرد با حالات و علائم شدیدتری دوباره به روانشناس مراجعه کند .
دوره شیدایی در اختلال دو قطبی
برای اینکه درک بهتری از دوره شیدایی داشته باشید درباره ی این دوره در اختلال دو قطبی بیشتر توضیح می دهیم . دوره شیدایی به انگلیسی Mania با تلفظ مانیا است . دوره ی شیدایی را یکی از مهمترین علائم این اختلال می دانند . در این دوره حالت های غیر طبیعی به فرد دست می دهند . حال فرد مبتلا ناگهان از حالت شادی به حالت غم تغییر پیدا میکند . و یا گاهی در حالی که اندوهگین است احساس خوشحال بودن به او دست میدهد . در این حالت است که حالات شادی و غمگینی که در فرد بوجود می آید هیچ تناسبی با شرایط واقعی زندگی او ندارد .
علائم دوره شیدایی در اختلال دو قطبی
در دوره ی شیدایی علائمی همچون کاهش تمرکز ، توهم خود بزرگ بینی ، کم خوابی بسیار عمومی و شایع هستند . اما اگر بخواهیم تمامی علائم را برشمریم باید آنها را در موارد ذیل دسته بندی کنیم :
- فعالیت به شکل غیر طبیعی افزایش پیدا می کند . فرد احساس داشتن انرژی زیادی میکند .
- فرد در این دوره بسیار تحریک پذیر است و به آسانی با یک تلنگر درباره ی هر موضوعی هیجانی می شود .
- طولانی شدن زمان صحبت و در وسط صحبت پرش به موضوعی دیگر .
- فرد در این دوره نمی تواند حواس خود را جمع یک موضوع خاص کند و عدم تمرکز در او نمایان می شود .
- حواس پرتی در افراد مبتلا در این دوره به شکلی قبلا در آنها مشاهده نمی شود .
- حس خواب آلودگی در فرد کمتر ایجاد می شود و مدت زمان خواب او کاهش می یابد .
- فرد به شکل مبالغه آمیزی درباره ی توانایی هایش اشتباه فکر می کند .
- قدرت تصمیم گیری در فرد کاهش می باید . تمیز و تشخیص اینکه چه موضوعی در چه جایی صحیح است در فرد از بین می رود .
- مصرف گرایی بالا در فرد ایجاد می شود و حس کاذبی که آن را با خرید و پول خرج کردن افراطی ارضا می کند .
- رفتارهای متفاوت که در گذشته از فرد دیده نمی شد بروز می کند که برای اطرافیانش غیر طبیعی است .
- افزایش تمایلات جنسی در فرد ایجاد می شود و نیاز جنسی اش بیش از گذشته بروز می کند .
- میزان گرایش فرد به مصرف مواد مخدر افزایش پیدا می کند .
دوره افسردگی در اختلال دو قطبی
در ادامه دوره افسردگی در اختلال دو قطبی را بررسی می کنیم . دوره ی افسردگی عموما در پیش از دوره ی شیدایی یا پس از این دوره اتفاق می افتد . به عنوان یک روانشناس ، کمتر بیمار دوقطبی را دیده ام که در طول بیماری اش دچار دوره ی افسردگی نشده باشد . اما اینکه افسردگی در طول بیماری اتفاق نیفتد امری غیر ممکن نیست . دوره ی افسردگی دقیقا در مقابل شیدایی است .
در این حالت فرد گرایش زیادی دارد که بخوابد . حتی گاهی که خوابش نمی آید سعی می کند به زور با درون تختخواب ماندن خود را به سمت خوابیدن و استراحت سوق دهد . در این دوره بیمار حالت پکر دارد و احساس می کند چیزی او را خوشحال نمی کند . علاوه بر این اعتماد به نفس در او به شدت کاهش پیدا کرده است و قدرت ریسک پذیری اش کاهش می یابد . ضمنا فرد اشتیاق به فعالیت در زمینه علاقه مندی هایی که در گذشته داشته را از دست می دهد . پشت گوش انداختن کارهای این افراد به دلیل بی رغبتی به انجام کارهای روزمره هم از نشانه های این دوره است .
علائم دوره افسردگی در اختلال دو قطبی
علائم روحی که فرد در دوره ی افسردگی در این اختلال تجربه می کند عموما شبیه به موارد زیر هستند :
- احساسات فرد دائما در حالت غمگینی است و این حالت ه شکلی دائمی در او وجود دارد و از بین نمی رود .
- گرایش به گریه در فرد افزایش می یابد و با مسائل جزیی و گاها حتا بدون دلیل خاصی گریه می کنند .
- این افراد به همه چیز دنیا بی میل هستند و رغبتی به انجام فعالیت جدید ندارند .
- سرگرمی ها و کارهایی که در گذشته برای این افراد لذت بخش بوده اند دیگر برای آنها لذت بخش نیست و میلی به انجام آنها ندارند .
- بیقراری و سردرگمی و آشفتگی ای که دلیلش را خودشان هم نمی دانند در این افراد بروز می کند و این حس به فعالیت های روزمره این افراد هم داخل می شود .
- اعتماد به نفس گذشته در این افراد دیگر وجود ندارد . خود را کوچکتر از آن می دانند که بخواهند کاری را شروع کنند یا فعالیتی را انجام دهند .
- حس اینکه من بی ارزشم به مراتب در ذهن این افراد تکرار می شود . خود را بی فایده و غیر موثر برای خود و خانواده و اطرافیانشان می دانند .
- این افراد به شدت زودرنج می شوند . با کوچکترین تحریکی یا مانند یک آتشفشان سریعا عصبی می شوند و یا به درون لاک خود فرو می روند .
- فکر به خودکشی در ذهن این افراد دائما مرور می شود . گاها این افراد به دنبال راحت ترین و بی درد ترین روش خودکشی هستند . اگرچه آنها به خیال خود به فکر پایان دادن به زندگی و به تبع آن تمام مشکلات خود هستند اما در این مرحله هم باز ذهن آنها خودکشی را به عنوان راه حلی برای عبور از این دوره ی سخت و شروع دوباره در وجهی دیگر در نظر می گیرد .
علائم فکری اختلال دو قطبی
علائمی که در فکر فرد مبتلا به اختلال دو قطبی در دوره افسردگی بروز می کند را می توان به سه دسته زیر تقسیم کرد :
- افکار فرد عموما افکاری منفی شده اند . فرد نمیتواند به وقایع و اتفاقات مثبتی فکر کند که امید به آینده را در درون او بیشتر کند .
- فکر فرد توانایی تصمیم گیری خود را از دست می دهد . در مواردی حتی ساده با سردرگمی تصمیماتی اشتباه را اتخاذ می کند . این ویژگی در فرد هم خود او و هم اطرافیانش را متاثر می کند . به خصوص در مورد مسائل مالی که فرد باید تصمیمات حساسی ا اتخاذ کند .
- تمرکز فکر در این افراد به شکل شدیدی کاهش پیدا می کند و قدرت تمرکز بر روی مسائل مختلف را ندارند . این عدم تمرکز باعث سردرگمی و آشفتگی فرد در انجام امور روزمره می شود و زندگی او را مختل می کند .
علائم جسمی اختلال دو قطبی
جسم فرد هم در این دوره ی افسردگی نوع اختلال از آسیب بی نسیب نیست و عواملی جسمی ای در فرد بروز می کند که شامل موارد زیر هستند :
- خواب فرد مختل می شود و ساعت خوابش به هم می خورد . گاهی احساس خستگی می کند و خوابش نمی برد . گاهی ساعات خوابش بدون تغییر در فعالیتش افزایش پیدا می کند . گاهی زودتر از موقع بیدار می شود در حالی که خسته است و خوابش نمی برد . به طور کلی بدن در این دوره نظم خاصی برای خابیدن و بیدار شدن را پذیرا نیست .
- در این دوره بدن فرد احساس خستگی دائمی را در خود دارد و دائما برای بیرون رفتن از این حالت سعی می کند تا به سمت خوابیدن برود و استراحت کند . در واقع اینکار نوعی فرار از شرایط حال حاضر در اوست که خستگی دائمی بدن به عنوان بهانه ای خوب برای این امر به حساب می آید .
- از دیگر عوامل جسمانی در این دوره را می توان عدم کارکرد صحیح معده و روده و به طور کلی سیستم گوارشی فرد مبتلا به اختلال دو قطبی ، در دوره ی افسردگی دانست . در این حالت فرد دچار یبوست می شود و کارکرد منظم گوارشی خود را از دست خواهد داد .
در دوره ی افسردگی این بیماری رفتار فرد هم تغییر می کند و اطرافیان او رفتارهایی را در او مشاهده می کنند که در گذشته ازفرد مبتلا ندیده بودند . به طور مثال فرد کارهای خود را شروع نمی کند و پشت گوش می اندازد . یا در صورت شروع کارها آن ها را به طور کامل به اتمام نمی رسانند و نیمه کاره رها می کنند . این افراد زود ناراحت می شوند و در لاک خود فرو می روند و پنهانی و یا آشکار به گریه کردن رو می آورند . از اطرافیان خود دوری می کنند و علاقه ی زیادی به حضور در مکانه ایی که باعث مواجه ی آنها با افراد مختلف می شود نشان نمی دهند . در رابطه ی جنسی با شریک جنسی خود سرد می شوند و میلی را انجام رابطه ندارد .
اختلال دو قطبی متناوب چیست ؟
عده ای از بیماران مبتلا به اختلال خلق با مراجعه به مطب روانشناس اظهار می کنند که علائم اختلال دو قطبی در آن ها به تناوب تکرار می شود . عموما این بیماران چهار دوره از این بیماری را ظرف یکسال تجربه می کنند . افراد مبتلا به نوع تناوبی نسبتی حدودا ده درصدی از کل بیماران دو قطبی را شامل می شوند . این تناوب می تواند هریک از انواع یک یا دو را در بر بگیرد .
اختلال خلق ادواری که به آن سایکوکلوتیمیا Cyclothymia نیز می گویند هم از عواملی است که در صورت ادامه و طولانی شدن منجر به اختلال دو قطبی می شود . گرچه نوسانات خلقی در اختلال خلق ادواری شدت زیادی ندارد اما در صورت عدم درمان به نوع دوقطبی تبدیل خواهد شد .
چرا به اختلال دو قطبی مبتلا می شویم ؟
بسیاری از مراجعین مطب با این سوال مواجه می شوند که چرا به اختلال دو قطبی مبتلا می شویم . مطالعات بر روی بیماران دو قطبی نشان داده است که این بیماری بیش از آنکه جنبه ی اکتسابی داشته باشد ، جنبه ی ژنتیکی دارد . علت پیدایش این بیماری در مبتلایان مشکلاتی فیزیکی در مغز است که می توان با درمان دارویی این مشکلات را برطرف کرد . سبک زندگی پر استرس هم در شروع این بیماری نقش زیادی دارد .
درمان اختلال دو قطبی از طریق دارو
درمان دارویی در اختلال دو قطبی به سه شکل کلی انجام می شود که نوع و میزان آن توسط روانشناس تجویز خواهد شد :
- در صورتی که درمان برای مدت زمان طولانی ای انجام شود از لیتیوم Lithium که نوعی نمک معدنی است استفاده می شود . ممکن است از سدیوم والپروت Sodium Valprate و یا اولانزاپین Olanzapine نیز در این حالت استفاده شود .
- هنگامی که یک در یک دوره ی تناوبی فرد دچار تغییرات خلق شدیدی می شود از تجویز داروی کورازپین Coraspin برای کنترل و درمان بیماری استفاده می شود .
- ترکیبی از داروهای فوق نیز به نسبت شرایط بیمار میتواند توسط معالجه کننده تجویز شود .
درمان غیر دارویی اختلال دو قطبی
درمان هایی که غیر از درمان های دارویی برای بیماری اختلال دو قطبی توسط یک روانشناس خوب بکار گرفته می شود تا بیمار معالجه گردد شامل موارد ذیل می باشند :
-
تربیت روانی
تربیت روانی که به انگلیسی به آن سایکو اجوکیشن Psycho Education می گویند . در این حالت درمانگر ، بیمار را بیشتر با نوع بیماری ، پیامد ها ، علل و عوارض آن آشنا می کند . با دادن دید کلی به بیمار می تواند در روند بهبودی خد بهتر نقش ایفا کند و درمان بیماری اختلال دو قطبی را سرعت ببخشد .
-
مراقبت بیشتر در ساعات حساس
ساعات شکل گیری تغییرات خلقی در فرد بیمار توسط درمانگر مورد بررسی قرار می گیرد . این امر باعث می شود تا او زمان هایی را که ریسک بیشتری در ایجاد تغییرات خلقی در او ایجاد می کنند را بهتر بشناسد و در این زمان ها مراقبت بیشتر را لحاظ کند .
-
کنترل حالات روحی
درمانگر به مراجعه کننده مطب آموزش می دهد که چگونه حالات روحی مختلفی که در او پدید می آیند را درهنگام وقوع کنترل کند . علاوه بر این در این مرحله ویژگی های فردی بیمار توسط روانشناس بررسی می شود و به بیمار آموزش داده می شود که چه مواردی باعث شدت و کاهش تغییرات خلقی در او می شود . سپس بیمار می تواند با استفاده از این موارد بر حالات خلقی خود تسلط بیشتری داشته باشد .
-
دوری از حالات تنش زا
درمانگر علاوه بر موارد فوق به بیمار مهارت هایی را می آموزد تا او در شرایط مختلف بتواند انعطاف پذیری لازم را از خود به خرج دهد . در نتیجه احتماع وقوع تغییرات خلقی در او کاهش پیدا می کند .
-
شناخت و رفتار درمانی
روانشناس خوب برای درمان اختلال دو قطبی درنهایت امر با توجه به شناخت و رفتار درمانی Cognitive Behavioral Therapy این بیماری را در فرد معالجه می کند .
با فرزندان افرادی که مبتلا به اختلال دو قطبی هستند چه کنیم ؟
همانطور که پیشتر توضیح داده شد افسردگی و شیدایی دو روی این بیماری هستند . اگر این دو نشانه به شکل شدید در بیمار ایجاد شود می تواند بر اطرافیان او هم تاثیر منفی بگذارد . کودکان در این میان بسیار آسیب پذیر ترند . از کودکانی که در مجاورت افراد مبتلا به این بیماری قرار دارند باید مراقبت های ویژه ای انجام شود .
عموما فرزندان این بیماران با سوالاتی مواجه هستند . از جمله اینکه چرا حال بیمار گاهی خوب است و گاهی بد می شود . برخورد بزرگترها با این سوالات کودک باید کاملا روشن و تفهیم کننده باشد . کودکان باید بدانند پدر یا مادرشان که مبتلا به اختلال دو قطبی است چه ویژگی هایی دارد . علاوه بر این در طول درمان این والدین نیز کودکان با در نظر داشتن مراحل درمان والدین خود و در جریان قرار گرفتن این مراحل ، از سردرگمی در رابطه با رفتارهای متناقض والدین خود درمی آیند . پس به یاد داشته باشید که سوالات این دسته از کودکان را با صبر و حوصله ی لازم پاسخ دهید .